Moonlight Sonata

Op zich wist Celie Maret niet heel veel. Wat ze wel wist, was dat deze oorlog lang en bloederig zou worden.
De familie Maret had één zoon en drie dochters waarvan Celie de middelste was was. Ze was altijd de sterke geweest, de verwilderde, de dochter met het ravenzwarte haar als een zigeunerin. Het jonge meisje met scheuren in haar rok en takjes in het haar. Ze wist waar in het bos bij Faisanville de hazen nestelden en de verborgen bronnen opborrelden. Zij was de dochter die altijd de weg terug kon vinden, zelfs in de pikdonkere nacht. Zij was de jonge vrouw die sterk was, die haar rug kromde en haar handen tot eelt werkte op het land om geld te verdienen voor haar familie. Zij was degene die door kon gaan, die altijd alles zeker dacht te weten.
Maar nu, in de koude herfstmaand van 1915, wist Celie helemaal niets meer zeker.
Ze ontwaakt met een schok. Haar hele lichaam deed zeer van de hobbelige rit op het smalle, houten bankje van de legertruck. Ze begreep niet dat ze had kunnen slapen onderweg met de scherpe loop van haar geweer tegen haar rug en alle herinneringen nog op haar netvlies gebrand. Overeind krabbelend zag ze dat de meeste soldaten al waren uitgestapt, dus nam ze haar geweer op, sprong uit de auto en liep naar hen toe.
Haar plan had twee stappen gehad; één, het uniform aantrekken en je in het leger aanmelden en twee, naar het front zien te komen.
Dat was dus gelukt. En nu was ze tweehonderd kilometer van huis in een tweedehands uniform, haar zwarte haar (dat ze toch niet had kunnen verkroppen om af te snijden, nog niet) onder een muts en helm verborgen. De foto van haar familie in haar jaszak was haar enige bezitting, en ze had geen idee waar ze nu eigenlijk heen moest. Ze had kunnen zeggen dat ze niet eens wist wat ze hier deed: maar dát wist ze wel. Dat wist ze verdomd goed.
‘Merde,’ tandenknarste ze, kijkende naar het toneel waar ze zich plots bevond. Een paar ontbladerde bomen, een half kapot geschoten boerderij waar soldaten en ordonnans haastig in en uit liepen en honderden rollen en klossen, de prikkeldraadversperring. Van de vriendelijke bossen waar ze vanmorgen nog was geweest, was geen spoor meer te bekennen.
De andere nieuwelingen vormden een rij en praatten met elkaar. Waar zullen we precies zijn? Ik hoorde dat de loopgraven over de heuvel liggen. Ik hoop dat we gauw zullen eten, ik heb honger. Celie had meerdere uren met hen in de legertruck gereden, maar ze heeft geen woord met hen gewisseld. Vroeger zou ze dat wel hebben gedaan. Dan zou ze hun namen hebben leren kennen, een grapje hier, een flirt daar. Maar dat was vroeger. Een week geleden.
Celie sloot zich aan in de rij, die langzaam opschoof. Verderop zag ze witte tenten staan met een rood kruis erop; even verderop stonden nog meer legertrucks, het kampement van koks en bevoorrading, en dan de heuvel. Een man leidde twee paarden ergens heen. En overal liepen soldaten. Ze had het front willen zien, en blijkbaar was haar wens verhoord; ze moesten niet ver van de vuurlinie afzitten, want soms hoorde ze het geratel van een machinegeweer. Verder weg klonk diep gerommel, als onweer, maar Celie wist dat het geen onweer was.
‘Naam, geboorteplaats?’
Ze keek voor zich en zag dat ze de eerstvolgende in de rij was. Achter een vuile veldtafel zat een vermoeid uitziende man in een groot boek te schrijven. Hij keek niet naar haar op. Ze schraapte haar keel en zei hees: ‘Ik kom uit Faisanville. Ik ben Chris Maret.’

Sergeant eerste klas Dale ‘Dax’ Flynn was oud voor een soldaat, bejaard zelfs. Met zijn achtentwintig jaar mocht het een wonder heten dat hij aan de frontlinies overleefde, al was hij nu een van de jongste in het vertrek.
De boerderij had een prachtige gang gehad, met gebloemd behang en brede, geoliede planken op de vloer. Door het gat dat er in de muur was geschoten gebruikte echter niemand de voordeur meer. In het vertrek naast het gat was het overleg gaande. De meeste officieren en sergeants van het bataljon waren aanwezig, luisterend naar de rokersstem van majoor Harding. Een Franse kaart, de enige aanwezige in kilometers afstand, hing met spijkers bevestigd aan de muur. De majoor gebruikte een bajonet als aanwijzer.
‘…en compagnie C trekt langs die heuvel op, zo’n tweehonderd meter van de spoorbaan. Het 39e heeft zich daar al ingegraven. Wij moeten hier stand blijven houden, en wachten tot het bevel tot oprukken. Tegenspel bieden, dat is het codewoord.'
Dax dacht: of dat zijn eigenlijk twee codewoorden. Hij beet op een luciferhoutje. Zijn ogen brandden; vannacht had de vijand nogmaals geprobeerd meters vooruit te komen in het niemandsland. Hoewel hij zopas een uurtje slaap had gepakt, moest hij een geeuw onderdrukken.
‘Generaal Bedoit heeft er met nadruk op gewezen dat wij onze stellingen tot elke prijs moeten zien te verdedigen. Dat was hem. Ingerukt.’
In gedachten verzonken stapte Dax door het gat in de muur. Hoewel ze hier een redelijk sterke positie hadden, was de toekomst onzeker: er was weinig bekend over de omvang van de vijandelijke troepen, en de voorraad handgranaten naderde de bodem.
Even verderop klonk het gejank van overvliegende kogels. Hij zag een huivering voeren door een groepje nieuwelingen verderop. Even bekeek hij de verse soldaten; een paar moesten hun ogen afwenden toen er een brancard met een kermende man langskwam. Dax' kaken spanden zich aan toen hij wat harder in de lucifer beet. Je kon niet zonder reservisten; maar hij had ze liever niet. Teveel sneuvelden er zonder dat ze er iets aan konden doen.
Hij wierp een blik op zijn horloge. Tien voor drie. Hij zou straks zijn mannen inlichten; nu was er nog even pauze en lagen de meesten te slapen. Dax wist dat hij er ook goed aan zou doen om te gaan slapen, maar hij wist dat hij nu niet zou kunnen slapen. Er was nog veel te doen.
Hij stapte naar het groepje nieuwelingen toe. Hij zag dat ze naar hem staarden; naar zijn stoffige, hier en daar gescheurde uniform, de Springfield om zijn schouder, de patroongordel, de bajonet en het gasmasker aan zijn riem; naar het grote litteken op zijn wang. Hij staarde terug naar hun jeugdige gezichten, hun nog betrekkelijk schone uniformen, de verholen angst in hun ogen. Goeie god, wat een jongens nog! Zouden ze de nacht halen? Zonder de lucifer tussen zijn lippen vandaan te halen, zei hij: ‘Jongens voor Baker-compagnie, tweede bataljon? Mijn naam is sergeant Dax Flynn. Komen jullie met mij mee.’

Vroeger had zulk kermend geschreeuw Charlotte Marie Jeanne van Meaux haar blik doen afwenden en haar de rillingen over het lijf doen bezorgen, maar dat was nu al zo lang geleden. Dat was een ander persoon geweest, iemand in een ander leven.
Charlotte stapte met rechte rug naar de man toe en liet haar ogen over de man heen gaan. Zijn been, of dat wat er van over was, was vreemd genoeg amper bebloed, het bot was duidelijk zichtbaar en zijn voet was nergens meer te bekennen. Amputeren zou deze man misschien kunnen redden. Er klopte echter iets niet. Ze kon het ruiken. Charlotte bracht haar vingers omhoog en knoopte zonder pardon het jasje van de man open. Een grote, ontstoken schotwond, net onder zijn hart was zwart uitgeslagen en verspreidde zich tot ver over zijn borst. De kogel moest er nog in zitten. Geen redden meer aan.
Charlotte legde het jasje weer terug over zijn borst. Ze glimlachte de man bemoedigend toe en streek hem eenmaal langs zijn wang om hem te kalmeren. 'Geef hem medicijnen,' instrueerde ze de jongere zuster die aan de andere kant van het bed stond. Een korte, maar scherpe blik werd het meisje toegeworpen. Anne knikte, wist wat dat betekende.
Eenmaal buiten de tent aangekomen, liet Charlotte haar vingers langs de cap op haar hoofd gaan om te controleren of haar haren nog goed zaten. Een klein stukje verderop was klaarblijkelijk een nieuwe groep mannen aangekomen. Minstens 8 daarvan zouden bij haar op de tafel belanden, 3 zouden daarvan minstens sterven, maar niet voordat er al minstens 7 op het front zelf zouden zijn gestorven. Ja, ooit had de dood haar angstig gemaakt tot diep op het bot. Toen jaren lang had ze het gezien als een uitweg, een manier waarop ze zich niet meer zo alleen zou hoeven te voelen, maar ze had het nooit gedaan. Nu was de dood niks meer. Het maakte haar niet bang. Ze was niet meer jaloers. Mensen kwamen en mensen gingen. De man binnen was alweer aan haar geheugen onttrokken. Zeker, ze werkte als een zuster omdat ze wilde bijdragen waar dat kon, omdat ze een goed mens was die om andere gaf. Ze had niet voor niets ook als zuster aan het front gestaan tijdens de Napolitaanse oorlog, maar als iemand het niet redde, dan deed dat niks meer met haar.
Charlotte kuchte een keertje van de rook die haar kant op was gedreven en liet haar blik afdwalen naar het front, misschien maar honderd meter bij hen vandaan. Eén ding scheelde aan hier werken. Er was altijd genoeg te eten...

Alessandro Bianchi, beter bekend onder de Fransen als Alexandre, had het roken speciaal opgepakt omdat het toegang verschafte tot waardevolle informatie. Niet alleen had hij menig hoger geplaatst man een sigaret aangeboden en was hij op die manier met hen in gesprek geraakt, het bood hem ook de mogelijkheid om rond te hangen zonder aandacht te trekken. Zo leunde hij op het exacte moment dat Dale Flynn door het gat van de boerderij naar buiten stapte, tegen de muur van de boerderij aan. Helaas kon hij niet alles horen, maar flarden van het gesprek - vooral die gesproken door de luidruchtige eerste luitenant - waren zijn oren binnen gedrongen. Met deze informatie zou hij wel iets kunnen.
Alessandro ademde in, krakte zijn nek en blies een blauwige rook weer uit. Hij liet het restje van de sigaret op de grond vallen en drukte het uit met zijn rubberen zool.
Het was nu drie weken dat hij hier zat en hij had al zoveel meer dood, verdriet en verderf meegemaakt dan in zijn hele verdere leven. Soms twijfelde hij er zelfs aan of hij er wel goed aan deed om zijn thuisland van informatie te voorzien, maar als hij zijn 'broeders' in de strijd dan hoorde praten over de 'vijand' en wat voor zwijnen dat waren, dan wist Alessandro dat hij er goed aan deed. Niets zou deze gore Fransen er van weerhouden om elke Italiaan te vermoorden. Dan kon hij dat beter maar voorkomen.
Alessandro had zijn pijlen specifiek gericht op sergeant Dax. De man moest een schat aan informatie bezitten en was in de richting van zijn eigen leeftijd. Misschien konden ze vrienden worden, drinken met de man en zou deze hem dingen vertellen die hij anders nooit te horen zou krijgen.
Gespeeld nonchalant stapte Alessandro naar de nieuwe groep mannen toe. 'Alexandre tot uw orders, sergeant,' klonk zijn stem daadkrachtig.

Haar broer Ference had haar altijd plagend ‘muis’ genoemd. Celie was niet oogverblindend knap, maar mannen beseften dat zelden als ze door haar glimlachjes en blauwe ogen waren verblind. In haar gezicht waren de tere gelaatstrekken van haar moeder en de zware trekken van haar vader scherp vermengd. Haar kin was puntig, haar kaken breed, haar mond en neus daarentegen weer delicaat; haar wimpers staken donker af tegen haar ogen. Toen ze haar lange vlecht onder de muts had verstopt en het slobberige uniform had aangetrokken, kon ze er best voor door als een jonge knul, vond ze.
In het dorp waren wel eens mooie vrouwen geweest; ‘adellijke toeristen’, had haar moeder ze genoemd. Celie had ze met grote ogen bekeken. Hun huid was oogverblindend wit alsof ze nog nooit één dag onder de zon hadden gewerkt; hun gekleurde jurken leken uit minstens tien meter stof te bestaan. Ze droegen hoeden die Celie op vogels vond lijken en kanten parasols. Hoewel Celie zich nooit zo mooi en vrouwelijk had ingebeeld als die toeristen, voelde ze zich momenteel zo vrouwelijk dat ze het gevoel had in één van die crèmekleurige jurken te staan met korset en handschoentjes in plaats van het uniform dat haar vormen verhulde. Haar hart klopte ergens hoog in haar borst; elk moment had ze het gevoel een stem te horen: ‘Hé, zeg, jij daar, wacht eens even, hállo, je bent een vróúw!’
Maar dat gebeurde niet. Nog niet. Misschien leek ze toch meer op Ference dan ze had gedacht. Of misschien verwachtte niemand dat een vrouw stom genoeg was om vermomd de loopgraven in te duiken. Ze gaf hen geen ongelijk.
Ze ging wat verstaan. Het licht deed zeer aan haar ogen; de lucht was grauw en grijs maar het gaf haar hoofdpijn en ze voelde zich licht op haar benen, alsof ze te weinig had gegeten. Ze gaf de schuld aan haar net geheelde wonden, haar korte tijd in het hospitaal. Wat had de dokter daar ook alweer gezegd? Het mag een wonder heten dat u nog leeft mademoiselle, maar u bent zo te zien sterk; u knapt zo snel weer op zoals ik dat bij niemand ooit heb gezien…
Ze werd uit haar gedachten gehaald door een nieuwe man. Celie kreeg even de kans om hem snel in zich op te nemen. Hij was lang, zijn uniform was vuil; ze zag geen herkenningstekens op de mouwen, maar zijn houding straalde een zekere soort vermoeid gezag uit. Hij droeg zijn helm onder zijn arm, en de wind had vrij spel met haar dat niet scheen te kunnen kiezen tussen blond en bruin. Wat opviel was het litteken op zijn wang, maar zelfs daarmee had Celie misschien kunnen opmerken dat het een knappe man was, als ze de tijd had gehad om knappe mannen op te merken.
De man stelde zich voor als sergeant Dax Flynn. Zijn Frans was vloeiend genoeg, maar zelfs zonder zijn overduidelijk niet-Franse naam had ze uit het lichte accent kunnen opmaken dat hij hier niet vandaan kwam. De rekruten wilden zich juist in beweging zetten toen een andere soldaat hen een pas op de plaats deden maken. Celie besteedde er niet veel aandacht aan, toen Flynn zei: ‘Goed. Jij daar, knul.’ Celie moest aangestoten worden door een rekruut naast haar voordat ze doorhad dat de sergeant haar bedoelde. Moeizaam slikkend keek ze hem aan en zei: ‘Sir?’
‘Jij wordt de protegé van soldaat eerste klas Boulanger. De rest komt met mij mee om gekoppeld te worden aan andere ervaren soldaten.’
En zo vond Celie zich plots staand tegenover een soldaat eerste klas terwijl de rest van de rekruten doorliep. Celie wist niet waar ze moet kijken dus staarde ze de man maar recht aan, en zei, haar hand uitstekend: ‘Mijn naam is Chris. Chris Maret.’

Dale ging de rest van zijn compagnie langs om de rekruten te koppelen aan de meer ervarene soldaten. De nerveuze jongen aan Polter, de stille aan Bassot; de knul die scheen te blaken van ongeduld aan Lebas. Hij kende zijn soldaten, hij wist wat hun zwakheden waren en hun sterke punten; hij had een goede mensenkennis die hij graag inzette om de overlevingskansen van zijn jongens zo groot mogelijk te maken. De angstigen bij degenen die een moedige uitstraling hadden; de driftkikkers bij de rustigen, die jongst uitziende knul aan Alexandre. Dale kende de man met het donkere haar en ogen niet goed, hij was pas een week of drie geleden aan zijn compagnie toegevoegd; maar Alexandre had hem niet de man toegeschenen die rare, heldhaftige risico’s nam, dus die jongen zou daar vast het veiligst wezen. Hoopte hij maar.
‘Gevechtsklaar maken in een half uur,’ had hij tegen ieder gezegd. ‘We moeten A-compagnie aflossen in de frontlinie. Wat je nog moet doen, doe het nu.’
Hij liep weer terug langs de vrachtwagens van de logistiek en de tenten van de ziekenboeg. Even stond hij stil om een sigaret aan te steken. Terwijl hij een trek nam, ging zijn hand nogmaals zijn jaszak in. Naast het sigarettenpakje vond hij wat hij had gevoeld; een wit paard van een schaakspel. Hij had hem gevonden op de vloer in een van de kapotgeschoten Franse huizen die ze in hun tochten waren tegengekomen. Het had hem toen toegeschenen dat zo’n schaakstuk een speciaal teken was; thuis in de States had hij immers ook vaak schaak gespeeld. En voorheen was de cavalerie de meester van het strijdveld. Het paardje zou vast geluk brengen, had hij gedacht.
Geluk. Nog een half uur, dan zouden ze weer de blubber en de ellende in moeten. Over een half uur zouden weer soldaten kunnen sneuvelen, zou híj kunnen sneuvelen. Hij was doodmoe. Eigenlijk wilde hij nog even slapen; maar hij wist dat hij dat toch niet zou kunnen, zo pal voor de aflossing.
Even dwaalde zijn blik naar de ziekenboegtent verderop. Hij zag een van de zusters staan die hem al eerder was opgevallen door haar statige, gereserveerde houding. Ja, nog een half uur; dan zou hij daarna misschien daar komen te liggen. Of erger. Hij stopte het schaakstuk weer terug in zijn zak en nam nog een trek van de sigaret. Je wist het nooit.

Anne verscheen in de tentopening die dienstdeed als deur. Ze stapte naar Charlotte toe en fluisterde iets in haar oor over één van de andere patiënten, waarop Charlotte voor een kort moment met haar duim en wijsvinger in haar neusbrug kneep voordat ze met een zucht knikte en de afstandelijke blik weer over haar gezicht heen liet glijden. 'Doe wat je moet doen, Anne,' was haar antwoord.
De jonge vrouw, eigenlijk een meisje nog, verdween weer door de tentflap naar binnen.
Vroeger, toen Charlotte haar hart nog had geklopt net zoals die van elk ander, had ze de mooiste jurken gedragen. Enorme jurken met strakke korsetten, versierd met steentjes, touwtjes en kant in alle kleuren die ze kon bedenken. Haar blonde haren werden dan opgestoken door haar bedienden en soms extra versierd met steentjes of veren. De wimpers boven haar hazelkleurige ogen werden zwarter gemaakt. Ze had er altijd onberispelijk uitgezien. In ieder geval, totdat ze Jacques had ontmoet. Hij was van een andere wereld geweest dan zij was. Door hem raakte haar haren in de war, kwamen haar jurken onder de vlekken en verschenen er gaten in haar panty's. Jacques.
Kort raakte Charlotte het kettinkje aan dat om haar nek hing. Het was een simpel steentje, betekenisloos voor degene die niet wist wat voor emotionele waarde eraan hing.
Sinds zijn dood droeg ze haar haren weer netjes. Losse haren werden vakkundig terug gestopt in een ingevlochten vlecht of een opgestoken knot. Normaal gesproken zaten haar kleren onberispbaar. Keurig strak gestreken en netjes sluitend om haar lichaam. Enkel nu was dat niet het geval, nu haar witte schort donkerbruine vlekken vertoonde van opgedroogd bloed en kreukels waren ontstaan in haar jurk door het buigen over de bedden heen. Maar ook dat zou wel weer verdwijnen. Oorlogen kwamen en gingen en niemand werd er uiteindelijk beter van.
Charlotte liet haar ogen van het geweld in de verte afglijden naar Dale Flynn. Ze benijdde de man niet. Zij probeerde levens te redden. Hij wist dat hij mannen de dood in stuurde, maar kon niet anders.
Schijnbaar had hij haar kant op gekeken, want een kort moment kruiste hun ogen. Ze glimlachte vreugdeloos naar hem terug.

'Alexandre Boulanger,' zei Alessandro terwijl hij de hand van Chris aanpakte en eenmaal schudde. Hij draaide zich om en stapte voor hen uit in de richting van hun slaapplekken. 'Hoe kom je hier terecht? Werd je opgeroepen?' Hij liet zijn blik naar de man naast zich glijden.
De man zag er broos en ielig uit, maar had toch een soort standvastige glittering in zijn ogen. Alessandro besefte dat het misschien wat veel was om hem een man te noemen. Hij was eerder een knul, waarschijnlijk totaal onvoorbereid op wat er zou gaan komen. Niet dat iemand daar ooit op voorbereid kon zijn. 'Welkom in ieder geval aan het front. Als je het hier overleefd, kun je de wereld aan.' Hij lachte, maar het was een soort treurige lach. Een lach van iemand die enkel lacht om de situatie wat minder vreselijk te maken.

Nu had ze toch een naam geleerd. Celie keek steels opzij naar de man. Haar mond vormde een verbeten lachje zonder vreugde toen hij vroeg hoe ze hier terecht kwam. ‘Ik was eindelijk oud genoeg om in dienst te gaan.’ Het was een leugentje dat haar plausibel genoeg in de oren klonk. Ze kon niet voorstellen dat deze Alexandre werkelijk waar interesse in Chris toonde. Ze herinnert zich maar al te goed wat haar moeder haar had verteld: Ieder mens tekent een cirkel om zich heen. Soms is hij of zij de enige binnen deze cirkel.
Ze had al teveel mensen in de cirkel gehad. En hier aan het front, beredeneerde ze, was de enige manier om te overleven om die cirkel klein te houden. Hoeveel mensen zou deze Alexandre in zijn cirkel hebben?
Het kamp was groter dan ze had gedacht. Een kar vol kratten, getrokken door een paard, ratelde een paar centimeter langs Celies tenen en de voerman schold naar haar. Celie schold terug.
Ze volgde Alexandre verder het kamp in. Er leek geen eind te komen aan de tenten en kratten en soldaten en autovoertuigen en karren en paarden. Er liepen ordonnans heen en weer, mannen voor de logistiek en her en der een verpleegster. Celie gluurde af en toe een tent in waarvan de flap openstond en zag daarbinnen de keukens en wasserettes vol vrouwen. Een vreemd gevoel van heimwee overviel haar, maar daarna knetterde het vuurtje van haat weer in haar hart. Ze wist waarom ze hier was, in het uniform dat haar veel te groot was en waar boven de borstzak ‘Maret’ was gestikt.
Met elke stap die ze in de modder liepen, leek het lawaai van de frontlinie sterker te worden. Het geratel van machinegeweren wisselde zich af met de artillerie die de maat leek te slaan. Maar dit was nog niets, wist ze. Ze klemde haar kaken op elkaar. Een half uur, had de sergeant gezegd. Dan zou ze het meemaken. Als ze zich maar niet zo irritant slap had gevoeld, als haar handen maar niet zo hadden getrild! Houd je verdomde kop erbij, Celie, beet ze zichzelf in gedachten toe.
Niet dat het haar iets kon schelen (ze was niet van plan om deze Alexandre in haar cirkeltje binnen te laten), maar ze zei om iets te zeggen: ‘Ben je hier al lang?’

Dale knikte naar de verpleegster. Hij had haar wel eens gezien toen hij in de ziekenboeg geholpen werd aan een kleine granaatscherf in zijn arm; een meisje had hem opgelapt, maar zijn blik was getrokken geweest naar die blonde dame. Ze was toen verderop bezig geweest bij een bed om een zieke te verzorgen, verderop. Tussen al het bloed en vuil en in de stank van ijzer en ether had ze geleken op een prinses uit een sprookje, Assepoester met bebloede handen en een donkerrood schort. Maar haar naam wist hij niet meer.
Hij keek op zijn horloge. Nog tien minuten. Ook hij moest zich klaar gaan maken. Hij beende naar de rij tenten verderop, die gebruikt werden als slaapplekken voor soldaten in de achterlinie. Als sergeant had hij de luxe van een eigen tent. Het was weinig meer dan twee stukken canvas waarin zijn slaapzak, rugzak en gitaarkist pasten. Hij greep zijn handschoenen, ging daarna langs bij de kwartiermeester om munitie en een paar weinige granaten los te peuteren voor zijn compagnie, overlegde kort met kapitein Bonnet en zag op zijn horloge dat het toen tijd was om de loopgraven in te duiken.

Alessandro praatte Chris bij over de indeling van het kamp. Over de routines en roosters die gevolgd werden en waar hij zou kunnen vinden wat hij zocht. Alessandro probeerde maar niet te denken aan de kans dat de knul naast hem daadwerkelijk al die dingen zou gaan gebruiken. Of hij daadwerkelijk zijn tenue zou kunnen gaan wassen of dat het klaar zou zijn voordat het überhaupt was begonnen. Nogmaals herinnerde hij zichzelf aan waarom híj hier was, wat zijn missie was en dat er geen enkel schijntje medelijden vanuit Fransen was geweest naar zijn familie. Ze mochten er allemaal in stikken.
'Nog niet heel lang,' gaf Alessandro als halfslachtig antwoord terwijl hij naar het eerste lege bed toeliep in de grote legertent. Hij spreidde zijn handen en trok een grimas. 'Je eigen plekje.'
Een blik op zijn horloge bracht hem een diep, donker gevoel in zijn maag. Hij wist niet zozeer of hij het spanning kon noemen; hij wist immers hoe het eraan toeging en spanning had vaak een positieve ondertoon. Hij voelde geen spanning, maar iets ondefinieerbaars negatiefs om weer naar de linie te moeten. 'Ben je er klaar voor Chris Maret? Je mag gelijk aan de slag.'

Vers bloed. Met een ruk draaide Charlotte zich om en met doelbewuste stappen liep ze de ziekentent weer in. Aan de andere kant kwamen twee mannen met gezichten vol kruit binnen gestapt, tussen hen in een man die amper de ogen kon open houden. In een fractie van een seconde had Charlotte haar ogen over het lichaam van de man laten glijden. Hij had verschillende granaatscherven in zijn lichaam steken, maar op het eerste gezicht was er niks fataals als ze maar op tijd waren.
'Jacqueline! Verband en garen. Anne, iets om in te bijten.' Charlotte was eigenlijk helemaal niet de hoogste in rang in deze ziekenboeg, maar toch luisterde iedereen naar haar. Al die levensjaren, al die ervaringen, hadden haar schijnbaar een aura van respect en autoriteit gegeven, want iedereen binnen de tent deed wat ze hen vroeg. Tegelijkertijd bleef ze onopvallend voor iedereen buiten de tent. Precies zoals ze het graag wilde hebben. Ze had geen zin in politiek, in relaties onderhouden of vechten voor goederen. Zij wilde alleen maar doen waar ze goed in was: mensen redden.
De man werd op een bed gelegd, het dichtste bij de opening waar hij binnen was gebracht. 'Aan de kant,' zei Charlotte, niet vriendelijk, niet onvriendelijk, tegen de twee mannen. Ze boog zich over de man heen wiens ogen steeds wegdraaiden. Ja, als ze snel genoeg was konden ze hem wel redden.

Als Celie een rugzak zou hebben gehad, zou ze verwacht hebben die op het bed te hebben neergelegd die Alexandre zou hebben aangewezen. Maar nu had ze niets om haar bed mee af te bakenen. Ze staarde de grote tent door, waar de stapelbedden netjes op rijen geordend stonden als een omgeploegd veld. Op sommige bedden lagen kleren en tassen; maar over het algemeen was de slaapzaal verbazingwekkend netjes. Celie zag wat mannen slapen; ze kon het niet nalaten even met grote ogen te staren naar een boom van een kerel die zich omkleedde voordat ze knipperde en snel weer naar Alexandre keek. Tijd om erover na te denken hoe ze zich hier staande moest gaan houden was er niet, want haar nieuwe beschermengel kondigde aan dat het tijd was. Een knoop draaide zich in haar maag. ‘Oh,’ zei ze. ‘Ja.’
Opnieuw volgde ze Alex naar buiten. (Ze had ondertussen besloten dat Alexandre een veel te belachelijk lange naam was om in een oorlog effectief te gebruiken, dus noemde ze hem in gedachten Alex.) Voor de heuvel voegden ze zich bij de andere Baker-compagnie, waar ze een man met een grote snor wat hoorde zeggen dat ze niet goed meekreeg. Verdorie, al was de lucht grijs en grauw, het licht was fel en ze kneep haar ogen wat samen. Naast snorremans (die de kapitein moest zijn, zag ze aan de emblemen op zijn schouder), stond de sergeant. Celie dwong zichzelf naar de kapitein te luisteren. Hij vertelde over de loopgraven en over de schuttersputten, over de borstweringen en de geschatte meters niemandsland tot de loopgraven van de vijand begon. ‘Het is nu erg rustig, maar we vermoeden dat het niet lang duurt voordat de vijand een nieuwe aanval begint. Vanavond worden we door Dog-compagnie afgelost. Succes allen.’
Daarna gingen ze een stuk de heuvel op. Celie besefte dat dit het moment was om haar hoofd koel te houden. Wat er ook gebeurde, ze mocht niet in paniek raken. Ze wist wat haar te doen stond als het ogenblik daar zou zijn… Ference had haar stiekem leren jagen, vroeger, in de bossen. Ze had dit verrekte wapen ook eerder gebruikt. Vorige week nog. Ze was er toen achter gekomen hoe het werkte.
Ze marcheerden verder, doken voor de top van de heuvel een loopgraaf in. Celie zag een glimp van een open terrein vol trechters en gaten, prikkeldraad, stenen en zand, grauw en grijs onder de hemel. Het laatste eind van de loopgraaf moesten ze achter elkaar lopen en hoe dieper ze de loopgraaf ingingen, hoe heviger het geluid van geweervuur werd. Magere, ongeschoren kerels leunden tegen de borstweringen aan. Hun geweren staken tussen zandzakken en stapels rotsstenen door. Ze grijnsden of vloekten of zwegen tegen de nieuw aangekomenen, maar iedereen van hen leek blij dat ze afgelost werden.
Zo, we zijn er, hoorde Celie zichzelf denken, alsof het een eindpunt van een Parijse metrolijn was. Ze voelde een vreemde gemoedstoestand die standhield tussen angst, haat en paniek terwijl ze naar de rug van Alex keek. Verbaasd over die gevoelens, dwong ze angst en paniek naar achteren. De woede vlamde in haar op als een wolf die ze dankbaar omarmde. Op de haar aangewezen plek knielde ze neer en legde de loop van het geweer in het gat in de borstwering. Het was alsof ze de stem van Ference hoorde, als hij probeerde te leren jagen. Ze drukte de veiligheidspal met een klik omlaag. Veiligheidspal. Richten. Trekker. Terugslag.
Ze wist dat de terugslag van haar keuzes nog wel zouden volgen, maar dat was een zorg voor later. Ze kneep haar ene oog dicht en staarde door het vizier van haar geweer. De vijandelijke loopgraaf leek duizend kilometer ver weg, maar toch zag ze het puntje van een helm bewegen.
Ze aarzelde niet. Ze haalde de trekker over.

Het was begonnen te schemeren op het moment dat Dale minder diep de loopgraven in was gegaan om te kijken hoe iedereen ervoor stond, toen Guthrie werd geraakt. Hij zag de jongen een vreemde beweging maken, alsof hij een danspas uitvoerde met een onzichtbare dame; toen kletterde zijn geweer uit zijn handen en zakte hij tegen de zandzakken aan. Dale was snel bij de soldaat, die hem doodsbenauwd aankeek. ‘Weg met die hand, Guth,’ zei hij. ‘Daardoor gaat de wond heus niet plots dicht.’ Hij pakte zijn bajonet en sneed de broekspijp van de andere open, die snel rood was geworden.
Terwijl Dale trachtte de vettige stroom bloed dat uit een ovaal gaatje stroomde te stelpen, kermde de ander: ‘Sorry sarge, dit was niet mijn bedoeling… ik…’
‘Het is niet erg. Het komt goed, we brengen je naar de ziekenboeg. Je zult gauw weer opgeknapt zijn.’ God wist hoe vaak Dale die woorden had gebruikt. Het komt goed. Geen zorgen. Het komt goed. Je wordt weer beter, je gaat dit redden. Als hij voor elke keer dat hij die leugen had gebruikt een dag de cel in moeten, zou hij voorlopig het daglicht niet meer zien.
Maar deze keer leek het mee te vallen. Handig legde hij een drukverband aan, maar het bloed bleef door de zwachtel siepelen. Hij riep naar een van de nieuwe rekruten even verderop. ‘Help even een handje.’
Zo was het niet veel later dat hij met de kreunende Guthrie het kamp weer binnenkwamen; ze gingen er rechtstreeks mee naar de ziekenboeg. Er lag een vrij bed waar Dale en de rekruut de gewonde zonder aarzelen op neerlegden. Terwijl de bleek uitziende rekruut zich gauw weer uit de voeten maakte, boog Dale zich over de gewonde heen en legde een hand op zijn schouder. ‘Zo, rustig Guth, alles is goed; er wordt hier gauw voor jou gezorgd...'

Charlotte bevond zich op het moment dat sergeant Dale Flynn binnen kwam achter een stuk zeil waardoor er een kleine ruimte was gecreëerd waarin de zusters zich heel even konden terug trekken. Ze had zelf een tijdje geleden oordopjes gefabriceerd die ze maar graag af en toe in haar oren stak. Altijd, letterlijk altijd, was er lawaai op het kamp. Met de oordopjes in kon ze heel even, al was het maar een paar minuten, terugtrekken in haar eigen hoofd. .
Ze leunde achterover op een stoel, haar hoofd ondersteund door haar ene hand en haar ogen gesloten. Voor een ander mocht het misschien lijken alsof ze sliep, ze was klaarwakker. Het was vreemd. Ze wist niet zeker of het een vampierending was of iets dat zich heel langzaam had ontwikkeld over de tijd, maar ze voorvoelde dat er iets zou gebeuren, vanavond of binnenkort, dat dingen zouden kunnen gaan veranderen.
Het was ook daarom dat Charlotte vanzelf haar ogen opende, zelfs als hoorde ze niks, toen een nieuwe patiënt binnen werd gebracht. Traag maar zonder treuzelen kwam Charlotte overeind, rechtte haar rug en streek haar schort glad. De oordopjes verdwenen in een zak. Haar dienst zat er bijna op. Dan mocht ze echt slapen. Jacqueline die naast haar had gezeten, had nog steeds haar ogen dicht.  
'Wie hebben we hier.' Ze glimlachte haar afstandelijke, maar bemoedigende glimlach terwijl ze naar het bed toe liep. Kort knikte ze de sergeant toe, voordat haar vingers het drukverband een stukje omhoog trokken. 'Aha.' Een moment keek Charlotte rond. De ziekenzaal was leeg wat zusters betreft. Anne was net naar bed gegaan en Jacqueline lag nog te slapen in hun kleine zusterskantoortje.
'Kunt u me wat helpen, sergeant?' Charlotte was al naar het midden van de ruimte toegelopen en pakte de benodigde spullen. 'Ik moet de scherven eruit halen. Hij moet stil blijven liggen.'

Het waren de momenten waarop hij daadwerkelijke moest vechten, waarop hij het bangst was dat iemand hem zou betrappen. Niet de momenten waarop hij net te dicht bij een belangrijk gesprek stond. Niet die ene keer toen hij een lege tent binnen was geslopen en een snel bericht had gestuurd naar zijn contactpersonen. Het was dit moment waarop hij deed alsof hij voor de Fransen strijdde. Naar zijn idee had hij een enorme pijl boven zijn hoofd hangen die hem aanwees: Dit is niet Alexandre Boulanger. Dit is Alessandro Bianchi, een man die vecht voor de vijand. Een man die nog niemand heeft geraakt. Hij vroeg zich af of het opviel dat het enige wat hij had geraakt grond en zandzakken waren. Hoe goed viel dat nu echt te zien als je niet door een vizier keek?
Alessandro zette een stap opzij om een mede soldaat zijn positie in te laten nemen. Met een zacht kreunen bewoog hij zijn schouders in cirkels om weer wat gevoel terug te krijgen. Zijn blik bleef hangen bij Chris. Het bleek dat hij de nieuwe recruit had onderschat - iets wat overigens met gemengde gevoelens van zijn kant werd opgevat. Liever had hij gehad dan Chris niet zo zelfverzekerd op zijn mensen schoot.
'Take a breather,' zei hij terwijl hij een hand op de schouder van Chris legde om hem terug de werkelijkheid in te trekken. 'Zo blijf je scherp.'

Toch een vreemdsoortig toeval dat het nu net de prinses van wie hij de naam niet meer wist was, die Guthrie kwam helpen. Dale was juist weer op weg naar de tentflap die als deur diende, toen ze hem vroeg hier te blijven helpen. Even aarzelde hij in zijn pas. Maar hij kon wel even gemist worden aan het front: er was immers geen belegering gaande, niets vreemds wat men niet gewend was; en kapitein Bonnet en korporaal Dubost en Lemoine waren er. Hij kon wel even gemist worden.
Terug naar het bed van Guthrie lopend, deed hij zijn helm af en hing die op de bedpaal. Hij haalde een hand door zijn haar, dat naar hij wist vol zweet en vuil moest zitten. Hoe presteerde de verpleegster het toch om zo’n smetteloze aura om zich heen te hebben, alsof niets van het aardse haar kon deren? Hijzelf voelde alsof zelfs na een vijf uur lange douche hij nog modderig zou zijn. ‘Oui madame,’ zei hij. ‘Zeg me wat ik kan doen en ik zal u helpen.’

Celie had geen idee hoe lang ze nu de verschrikkingen van een moderne loopgraaf-oorlog meemaakte, maar het was gaan schemeren dus ze bedacht ver weg dat het een paar uur moest zijn geweest. Het voelde als twee dagen. Daar kwam nog bij, dat haar woede en verdriet zo hoog opvlamden dat de tranen haar gezichtsveld vertroebelden terwijl ze door het schietgat tuurde. Niet dat het heel veel uitmaakte, want de vijand waagde geen overtocht over het niemandsland. Er werd alleen over en weer geschoten vanuit de relatief veilige loopgraven. Toch vocht ze met zo’n grimmige vastberadenheid dat het de bewondering wekte van een korporaal die langsliep. Ze bleef zwijgen en voor zich uit staren. Ze had niet verwacht dat ze iemand zou raken van deze afstand, en zo’n geoefend schutter was ze niet – maar het feit dat ze ergens haar stoom van wraak op los kon laten, was voldoende. Het niemandsland leek precies op daar in Frossûr… Daar waar ze net op verlof zouden gaan… Daar waar die granaat ontplofte…
Ze schrok hevig toen iemand een hand op haar schouder legde. ‘Verdomme,’ vloekte ze. Maar ze deed wat Alex zei, en rechtte haar rug. Ze besefte dat ze amper had bewogen in de uren tijd en alles deed pijn. Maar het viel in het niet bij de honger die ze voelde. De gedachte aan de harde crackers die ze mee hadden genomen de loopgraven in maakten haar misselijk, en het water stilde haar dorst niet.
Ze stapte achteruit en ging met haar rug tegen de houten planken aan de andere zijde van de loopgraaf zitten. Met rode ogen van het turen wierp ze een blik op de anderen soldaten, maar die stonden een eind verderop. Gelukkig was haar hoofdpijn van het daglicht wat afgenomen. Toch trilde ze en voelde ze zich slap als een vaatdoek. Maar haar eerste uren in de loopgraaf had ze overleefd. Heel vrolijk stemde die gedachte haar niet.
Ze wierp een blik op Alex. ‘Heb je er al veel gedood?’ vroeg ze wraakzuchtig.

Heel even keek Charlotte naar hem op. Heel even maar, maar in dat moment, wat niet langer dan een seconde had kunnen duren, voelde ze een passie opborrelen die ze lang had weten te onderdrukken. Wat was het toch met haar dat ze juist voor de ruiguitziende mannen viel als zijzelf zich zo prees om haar nette en fatsoenlijke uiterlijk. Zijn bezwete haar dat in door zijn handbeweging in plukken omhoog stak. Zijn wangen die onder de kruitdampen zaten en dan dat grote litteken. God, Charlotte. Een frontlinie was geen plek voor een onenightstand.
Gelukkig was ze geen jonge tiener meer en had ze in geen decennia niet meer gebloosd om haar eigen gedachten. Zonder enige blijk van haar eigen gedachten, instrueerde ze de man wat te doen. 'Als hij beweegt heb ik kans iets verkeerds te raken.'
Ze zakte op haar billen naast het been van de man en bekeek de wond. Rood, smaakvol bloed stroomde uit de wond. Ooit zou ze de man voor haar hebben vermoord. Ze zou zich niet in kunnen hebben houden bij de aanblik en de geur van voedsel. Maar ook dat was verleden tijd. Ze was een vrouw vol zelfbeheersing.
Zonder aarzelen stak ze de pincet de wond in.

Alessandro liet zich net tegen de houten muur aanzakken, toen de vraag van Chris hem overviel. Heel even kon hij niets anders dan knipperen en de knul tegenover hem aankijken. De toon in zijn stem. Het was geen toneelstukje van een jonge recruit die niet wist wat hij moest zeggen. Het was de zelfverzekerde, wraakzuchtige toon van iemand die het meende. 'Het is moeilijk om ze in de loopgraven te raken,' ontweek Alessandro de vraag. Hij liet zijn blik over de ruggen van de mannen voor hem gaan, rechte zijn rug en bolde zijn rug toen om de wervels wat te kunnen bewegen. 'Maar ik denk een paar.' Nee, in werkelijkheid had hij één iemand per ongeluk geraakt, zeker niet een paar en hij had het nooit geprobeerd, maar hij was bang dat de jongen argwanend naar hem op zou kijken als hij niet iets meer informatie had gegeven.
'Vanwaar de haat?' De vraag was er al uit voordat hij er erg in had. 'Ik bedoel, het voelt als meer dan de 'standaard' haat, als je begrijpt wat ik bedoel.' Hij liet zich weer tegen de houten muur aan zakken en keek op zij naar Chris.

Dale had zich over Guthrie heengebogen en de man vastgehouden. Ondertussen groef hij in zijn geheugen af wat hij van de soldaat wist. De man was nog niet zo lang in de compagnie en hij dronk veel, een type figuur die Dale niet erg aansprak; maar hij wist dat hij een liefje had uit dezelfde plaats waar hij vandaan kwam, ergens in Saint-Maim-Elise. Terwijl Guthrie kermde en smeekte suste Dale hem door over haar te praten, om hem aan thuis te laten denken, om hem daarover te vertellen. Het had vaak geholpen om gewonden tot rust te brengen om daarover te praten. Stervenden ook.
Ook tijdens de procedure bleef Dale op zachte stem tegen hem praten. Onderwijl wierp hij even een blik op de verpleegster. Ze zag er jonger uit dan hij, maar aan alles wat ze deed straalde ze ervaring uit. Hij zag haar geen een keer aarzelen bij wat ze deed; geen een keer haar mond vertrekken bij de aanblik van zoveel bloed en kapot weefsel. Stom genoeg deed ze Dale nu denken aan een beroepspianiste; vol concentratie bezig met haar werk – elegant haast, zoals ze de medische operatie uitvoerde als een kundig gespeelde sonate.
Zijn blik ging weer naar de gewonde, die tussen samengeknepen wimpers naar de verpleegster keek. ‘Ik denk dat dit wel een ticket naar Saint-Maim-Elise is, Guthrie,’ zei hij zachtjes en permitteerde zich een meelevende glimlach zonder humor.

De wond was schoon, de huid gehecht en net drukte ze het gaasje vast wat de wond verder schoon zou moeten houden. 'Je hebt het goed gedaan,' suste Charlotte de man. Loze woorden. Ze had mensen het vaak veel beter zien doen en meestal waren dat vrouwen geweest, niet mannen die pretendeerden zo sterk te zijn.
Ze stond op van het bed, pakte de spullen die ze had gebruikt en gooide ze samen in een bak. Als het verder rustig bleef zou ze die nog even schoon maken. Terwijl ze opkeek, kruiste haar blik weer die van sergeant Dale Flynn. Hoe kwam het dat een Amerikaan hier terecht was gekomen tussen allemaal Fransen, en de Franse taal zo goed beheerste. Oh, hoe snel de geschiedenis kon veranderen. Aan het begin van haar leven was de spanning tussen Frankrijk en de Verenigde Staten groot geweest. Nu stond deze man hier en was hij zelfs sergeant.
'Een rustige nacht verder, niet?' Ze wist niet waarom ze een gesprek met hem aanging. Of eigenlijk wist ze het wel, maar wilde ze dat helemaal niet. Charlotte, toe zeg, dacht ze bij zichzelf. Kijk niet naar zijn stevige kaak, zijn bezwete haren en zijn dikke bovenarmen. Focus je op je werk. Met rechte rug liep ze naar het kast en legde de ongebruikte spullen terug. Ze wist echter dat hij nog steeds ergens achter haar was. Ze hoorde zijn krachtige hartslag.

Dat gaat je niets aan, had Celie willen snauwen. Of: ze hebben mijn land bezet, is dat niet erg genoeg? Of: ze hebben mijn broer vermoord. Maar ze zei niets. Nu ze zo met haar rug tegen de wering zat voelde ze plots alsof alle woede uit haar weg was geëbd en de feiten van afgelopen dagen haar inhaalden.
Goede god, Celie. Je zit hier verkleed als een man. In een loopgraaf. Misschien heb je wel een Duitser of een Italiaan of wie dan ook neergeschoten. Vast niet, maar misschien. Die gedachte gaf haar een hol gevoel van binnen. Een gevoel van verdriet en gemis.
Heel even keek ze op en ontmoette Alex' blik. Heel even permitteerde Celie zich de gedachte hoe deze man, jong ook nog, zich moest voelen. Hij was vast opgeroepen; maar hoe moest hij zich voelen? Hoe hield hij zich staande? Had hij een familie van wie hij hield voor wie hij vocht? Een meisje die hem geparfumeerde brieven schreef? Liefste Alexandre, ik mis je toch zo, kom toch veilig bij mij thuis? Of werd hij ook verteerd door haat en verdriet en schuldgevoelens?
Ze had het gevoel van empathie even aangeraakt, en duwde het nu weer ver weg in het hoekje van haar hart. Ze besefte dat ze nog geen blijk had gegeven van een antwoord. Ze zei, toonloos en zacht plots: ‘Maakt het uit?’
Ze keek op toen er mannen door de loopgraaf kwamen geschuifeld. ‘Aflossing jongens, jullie kunnen terug,’ werd er gezegd. ‘Welterusten, schone slaapsters.’
Celie knipperde verdwaasd met haar ogen. Aflossing? Nu al? Toen ze een blik naar de hemel boven haar wierp, zag ze dat die vol sterren stond; en verderop de maan in zijn eerste kwartier. Blijkbaar had ze hier nog meer uur gezeten dan ze had gedacht.
Ze krabbelde overeind en pakte haar geweer. De eerste dag in de vuurlinie had ze overleefd. Die gedachte was maar een zeer schrale troost.

Dale had een hand op Guthries schouder gelegd, die nu zijn ogen had gesloten. Daarna pakte hij zijn helm en klemde die onder zijn arm. Hij had een dankwoord naar de prinses geuit en wilde eigenlijk weggaan, maar ze sprak tegen hem. Hij bleef stilstaan vlak voor de tentopening, en keek haar aan. ‘Oui, al is de nacht niet voor iedereen even rustig te noemen,’ antwoordde hij, doelend op de mannen die deze nacht gewond waren geraakt. Hij wierp een blik op zijn horloge. Een paar minuten voor negen. D-compagnie zou hen nu aflossen. Hij hoefde niet meer terug; hij kon hier nog wel even blijven hangen voor terug te gaan naar zijn slaapplek.
Zich sterk bewust van alle patiënten die hier lagen, waagde hij toch de vraag maar: ‘Mag ik uw naam weten, madam?’ Hij wist dat de gewonden later zouden gniffelen: Die sarge, oude rokkenjager! Hij kon zich ook inbeelden dat ze daarna zouden vervolgen: Hij maakt nooit kans. Ze is zo’n schoonheid, die gaat alleen maar voor het neusje van de zalm, een kapitein of een majoor misschien, niet voor zo’n modderige sergeant uit de States. Maar hij wilde het toch even proberen.

Charlotte legde de gebruikte pincet en de naald in een bak met andere spullen die schoongemaakt moesten worden en borg het laatste restje gaas weer op op zijn plek. Tevreden over het feit dat hij bleef staan, zijn helm onder zijn arm en zijn gewicht een beetje meer op zijn achterste voet als een gehouwen marmeren standbeeld in contrapposto, keek ze schuin naar hem op, haar linker mondhoek net iets omhoog getrokken. 'Dat mag u, sergeant.' Ze zette de bak met gebruikte spullen opzij. 'De naam is Charlotte le Meaux.'
Charlotte. Ze was blij dat ze haar echte naam weer in gebruik had. Over de jaren had ze vele namen gehad, maar deze paste haar het allerbeste. Het was niet voor niets de naam die haar ouders aan haar hadden gegeven. Ooit had ze Celine geheten, toen Isabeau, Celeste, Sophie, Nadine en Elize was de meest recente. Ze had wel eens overwogen om dan één van haar andere namen als voornaam te gebruiken, maar uiteindelijk had ze daarvanaf gezien. De namen droegen teveel waarde met zich mee. Het waren niet alleen haar namen.
'Uw naam is me wel bekend.' Ze streek haar handen af aan een doek en vouwde ze toen voor haar schort samen. 'Sergeant Dale Flynn. Bekend als één van de jongere sergeanten.'
Vanuit haar ooghoeken zag ze twee nieuwe zusters binnen wandelen die haar zouden aflossen. De woorden waren er al uit voordat ze er erg in had. 'Zou u me naar mijn tent willen wandelen? Ik loop minder graag in het donker het kamp over.'

Een vreemde knul die Chris, dacht Alessandro terwijl hij zichzelf ook overeind duwde. Hij pakte zijn geweer van tegen de muur en sloeg het over zijn schouder heen. Of de haat zat echt zo diep, of deze persoon overcompenseerde. In ieder geval kon het hem niet heel veel schelen. Dale Flynn had hem aangewezen om op de jongen te passen, maar hij hoefde geen vrienden met de knul te worden. Dat hoefde hij alleen maar te proberen bij Dale Flynn zelf.
Met zijn blik net iets omhoog, sloot hij achter de groep mannen aan die blij waren dat ze terug naar het kamp mochten. Zijn hart voelde zwaar. Hoeveel van zijn vrienden, zijn familie, hadden aan die andere kant kunnen staan? Hoeveel vochten er mee in de oorlog en hoeveel hadden er al hun leven gegeven voor het vaderland? Viva l'Italia, ave Maria, dacht Alessandro terwijl hij over de berg heen stapte en het kamp weer in zich kwam. Morgen zou hij nogmaals gaan proberen contact te krijgen.

Charlotte le Meaux. Toch een beetje een prinsessennaam. Ze had haar mondhoek een beetje opgetrokken in een halve glimlach die hem voorvoelde dat hij morgen heel wat andere plagerijen over zich heenkreeg. Die Dax, tóch de aandacht van de knapste verpleegster heel even vast kunnen houden! Hij hoefde zichzelf niet voor te stellen, want blijkbaar was hij bij haar bekend. ‘Dat klopt, madame,’ antwoordde hij. De volgende woorden had hij niet zozeer verwacht, maar hij was blij ze te horen. Dat zou betekenen dat hij nog even in haar bijzijn kon blijven. Na alle onzekerheden, angsten, puin en adrenaline in de vuurlinie was het fijn om zo met elkaar te conserveren; alsof ze een drankje hadden gedaan in een Parijse bar en nu langs des Champs-Élysées terug zouden lopen. Alsof de oorlog er even niet was.
Hij pakte zijn geweer dat hij tegen het zeildoek had aangezet toen hij Guthrie op bed had gelegd en slingerde het over zijn schouder heen. Daarbij moest hij langs een bed waarop hij een van zijn jongens zag liggen, verband om het hoofd gewikkeld. Dale beantwoordde Gaulles brede grijns met het optrekken van zijn mondhoeken en een knipoogje. Toen hield hij het tentdoek voor Charlotte aan de kant, zodat ze vrij naar buiten kon stappen.

Alex zei niets tegen Celie terwijl ze terugliepen naar het kamp. Dat vond ze wel prima, want ze had geen zin in praten. In het licht van de sterren en de maan zag ze andere reservisten; de meesten staarden voor zich uit en zagen dodelijk bleek. Celie had geen zin om te tellen of ze er allemaal heelhuids vandaan waren gekomen. Ze moesten maar op zichzelf zien te letten, die andere snotneuzen. Dat was niet haar taak.
Bij het washok dat Alex haar had aangewezen plensde ze een handvol water in haar gezicht. Achter een zeildoek waren provisorische douches opgezet; ze dacht er echter niet aan om die te gebruiken, want ze waren gezamenlijk. Ze probeerde niet te kijken naar de schoongewassen mannen die met slechts een handdoek om hun middel vanachter het zeil vandaan kwamen.
Er was een wolkerige, gebarsten spiegel boven de wasbak. Ze keek naar de jongen die haar terug aanstaarde. Een hol, vuil gezicht en grote, starende ogen. Als van een vreemde.
Als ze daarna eenmaal in de slaapzaal kwam, zag ze dat het bed dat Alex haar had aangewezen bezet is. Ook niet gek, want ze had er niets van zichzelf op kunnen leggen om het te reserveren. Met samengeknepen lippen liep ze een tijdje door de barak heen in de hoop een vrij bed te treffen. De vermoeidheid moet van haar afstralen, want een man met een pracht van een snor wees haar een bed aan. ‘Jean komt niet meer terug,’ sprak die toonloos.
Met gemengde gevoelens schoof Celie Jeans kleding aan de kant. Trok haar laarzen uit. Aarzelde even. Trok toen ook haar jas uit en broek uit. Het shirt dat ze droeg was groot genoeg om haar vormen te onthullen, zeker in het schemer van de slaapzaal, en was lang genoeg om als korte jurk te dienen.
Eenmaal in bed staarde ze naar het dak van hout en doek boven haar. Hoewel ze doodop was, kwam de slaap niet. Er was veel geluid; mannen die binnenkwamen en weer weggingen, gepraat, gesnurk; en op de achtergrond het geknal en geratel van wapens en granaten.
Celie probeert de geluiden uit te filteren en wilde terug naar huis.
Thuis was daar waar het stil was op de roep van de uil na. Thuis was het huis met de schuur tussen de bomen. Thuis was de bloeiende kornoelje en vingerhoedskruiden diep in het bos en de geur van natte aarde en regen. Thuis was de plaats die als een tweede hart achter Celies ribben klopte. Thuis was ooit ook Ference, en papa, en Maurice.
Maar thuis was nu bezet door de vijand. Thuis was nu ook leegte door het gemis van de personen die zo prominent waren geweest in haar leven.
Woede zwol op in haar keel. Ze had zin om te gillen, maar beet haar kaken op elkaar en blies sissend lucht tussen haar tanden uit. Ze had nog steeds honger.

Natuurlijk had ze geen chaperonne nodig om veilig bij haar tent aan te komen. Elke man wiens blik haar ook maar niet aanstond, zou ze kunnen doden met één simpele bijt van haar hoektanden. Er waren er helaas meer geweest die dat hadden geprobeerd dan ze zou durven denken, maar gelukkig was dat allemaal niet op dit kamp.
Charlotte hing de schort op aan een versleten kapstok in de hoek van de tent en hing de kap erboven. Haar golvende haren vielen losjes naar beneden toen ze de zusterskap af deed. Zonder op te kijken, wíst ze dat hij naar haar moest hebben gekeken. Zijn hartslag leek iets te versnellen.
'Dankuwel,' zei ze met een glimlachje en een klein knikje terwijl ze door de tent naar buiten stapte. De frisse lucht, of wat daarvoor door moest gaan, voelde heerlijk koel aan op haar wangen.
Met trage stappen begon ze in de richting van haar tent te lopen. Gelukkig was dat ding aan de andere kant van het kamp. Dat gaf hen de kans om een woordje te spreken. Oh Charlotte...
Ze keek opzij naar sergeant Dale die zijn geweer nu over zijn schouder had hangen en zijn helm nog steeds onder zijn arm. Bijna opende ze haar mond, maar toen besloot ze stil te houden. Liet hem maar het gesprek beginnen.

Dale voelde nu vast een hoop dat teveel is om op te schrijven want ik moet naar bed.
Het was een heldere nacht, met sterren die als diamanten aan de hemel stonden. In het noorden gloeide af en toe een rood licht op, als een misplaats noorderlicht. Maar toch waren er hier zo ontzettend veel sterren te zien, zelfs tussen alle lichtspoormunitie door; zoveel meer sterren dan thuis in Richmond.
Even liep hij stil naast haar. Genoeg vragen tolden door zijn hoofd. Waar komt u vandaan? Bent u hier al lang? Maar hij vermoedde dat ze daar haar antwoorden wel voor klaar had. Net zoals met de soldaten die hij onder zijn hoede had, wilde hij weten wie de persoon écht was. (Hij vermoedde niet dat deze Charlotte zomaar het achterste van haar tong zou laten zien, maar ze had hem gevraagd hem mee te laten lopen naar haar tent, in het donker, dus dat was al wel een begin.)
Twee soldaten van A-compagnie stonden bij een tent te roken, en Dale begroette hun ‘sarge’ met een knikje. Toen vroeg hij de knappe blondine naast hem: ‘Ik zou u veel kunnen vragen, maar ik hoop niet gauw terug te hoeven komen bij uw ziekenboeg, en ik vermoed dat u vast vaak genoeg de simpele vragen te horen heeft gekregen. Dus ik ben benieuwd; als u één ding in uw leven zou kunnen veranderen, wat zou dat dan zijn?’

Alessandro had bij aankomst zijn wapen op zijn bed gegooid en was naar het washok gewandeld. Terwijl het koude water op zijn schouders viel, dwaalden zijn gedachten weer af. De gebeurtenissen die hem ertoe hadden doen besluiten om terug te gaan naar het land waarin hij zo lang had gewoond en om zich voor te doen als een echte Fransman, lagen hem nog scherp voor de geest. Hij pakte zijn stuk zeep op en wreef ruw over de wangen en toen zijn borst. Niet aan denken. Gefocust blijven. Inblenden. Straks slapen.
Soms dan voelde hij zich een onderdeel van dit alles. Voelde hij zich thuis tussen de mensen die een taal spraken die hij ook sprak. Die een cultuur hadden die hij als die van zichzelf was gaan zien. Vandaag voelde hij zich echter een vreemde. Met samengevouwen benen zat Alessandro op het bed en keek de grote legertent rond. In de verte zocht Chris naar een plekje. Voor hem speelden twee mannen een kaart spelletje en naast hem lag een boom van een kerel enorm te snurken. Nee, vandaag was hij een buitenstaander. Vandaag was hij bovenal de vijand van deze mensen, niet omdat hij dat wilde, maar omdat ze dat van hem hadden gemaakt.
Hij liet zich op zijn rug glijden en pakte de lap stof die door moest gaan voor zijn deken vast en trok deze over zich heen. Hopelijk kon hij vannacht een beetje slapen.

Als je het zacht donderende lawaai in de verte, de legerkostuums en wapens, en de vele gewonden zou wegdenken, was het bijna een romantische avond te noemen. De sterren fonkelden aan de hemel en een bijna volle maan zond haar licht naar de aarde toe. Af en toe wierp Charlotte een blik op de man naast haar. Ze was altijd al gevallen voor mannen die er stoer uitzagen, mannelijk, en die ergens voor durfden te vechten. Niet dat ze van plan was om te vallen voor deze sergeant naast haar. Maar misschien... Misschien een nachtje samen kon geen kwaad.
Ze had niet verwacht dat hij haar iets kon vragen wat haar zou overvallen, maar dat deed hij toch. Heel even keek ze met lichte verbazing naar hem opzij, maar toen trok haar ene mondhoek weer omhoog. Interessante vraag.
Er was zoveel dat haar leven had getekend. Misschien had ze liever daadwerkelijk gestorven die dag dat zij en haar familie het leven hadden gegeven. Misschien hadden zij en Jacques nooit uit elkaar moeten gaan al die jaren. Misschien had ze liever gewild dat ze de ballen had gehad om zichzelf van kant te maken in plaats van eindeloos door te leven.
Charlotte keek op naar de sterren. Allemaal antwoorden die ze dicht bij zichzelf zou houden.
'Ik zou niet een half jaar hebben gewacht voordat ik mezelf eindelijk aan had gemeld. Ik ben goed in wat ik doe. Ik had levens kunnen redden.' Weer keek ze opzij naar de man wiens gezicht door de maan in scherpe vlakken werd verdeeld. Ja, ze had geweten dat ze er goed in was. Ze had immers al precies eerder deze rol gehad, zo'n honderd jaar eerder, maar toen de oorlog uitbrak had ze eerst gehoopt dat het wel snel over zou gaan.
'En u?' Haar blik bleef om hem gericht.

Het feit dat ze na moest denken over haar vraag en toen haar antwoord zorgvuldig formuleerde, vertelde Dale genoeg. Niemand anno 1915 had een zo gemakkelijk leven dat een half jaar lang wachten met anderen helpen de ergste zonde genoemd kon worden. Maar hij snapte het wel. Logisch ook, je vertelde niet plotsklaps je diepste geheimen aan een vreemde. En bovendien; dit antwoord sierde haar. En het klopte; ze was er goed in. Ze moest vast een verpleegster van beroep zijn. Hij dacht heel even na over haar vraag. Ik zou nooit de kroeg binnen zijn gegaan op die warme zomeravond. Maar hij zei, ook naar waarheid: ‘Ik zou nog wat langer gestudeerd hebben.’ Vroeger had hij misschien iets dweperigs gezegd als ik zou willen dat de avond voor altijd kon blijven duren. Maar dat vroeger. Hij was oud genoeg geworden om te weten dat vrouwen niet slechts hun zoete glimlachen waren en mooie lichamen. Dat vrouwen zoveel meer waren dan dat, en vaak een stuk sterker dan mannen.
Maar de avond duurde niet voor eeuwig en hun wandeling ook niet, want al gauw kwamen ze aan bij het stuk kampement dat voor de vrouwen was gereserveerd. Er stond een bewaker op wacht; niet zozeer om ervoor te waken dat niemand stiekem bij elkaar de tenten in zou duiken, maar om de vrouwen te beschermen tegen soldaten die kwaad wilden. Even vlak voor die gevoelsmatige grens bleef hij staan en draaide zich naar de vrouw toe. Haar golvende haar leek een tint lichter in het sterrenlicht. In het duister kon hij haar gezichtsuitdrukking niet goed zien, maar hij zag wel de maan in haar ogen weerspiegelen. Hij glimlachte even. ‘Het spijt me voor Guthrie, maar ik ben blij dat ik vanavond uw naam heb mogen leren kennen.’

Plots schoot Celie een gedachte te binnen die haar rechtop in het bed deed zitten. ‘Godverdómme,’ vloekte ze hardop, wat een ‘stil, ik probeer te slapen’ van een bed naast haar teweeg bracht. De gedachte veroorzaakte een laag ijs in haar maag. Nu Ference er niet meer was, en papa ook niet en Maurice al heel lang niet meer, was er geen man meer over om de boerderij over te nemen. Vrouwen hadden geen bezit: de boerderij zou vast gaan naar die imbécile van een neef van haar, want die was altijd al op de boerderij aan het azen geweest, mochten de Duitsers die niet voor altijd invordenen. (Maar dat zouden de Duiters niet, want de oorlog duurde niet voor altijd, want die zou Frankrijk winnen.) De boerderij die van haar moeder zou moeten wezen, en van haar en Eponette daarna.
Celie moest zich bedwingen om niet uit bed te springen en in de richting van huis te hollen. Maar thuis was ver weg, en bezet. Ze zou niets anders kunnen doen dan hier in de frontlinie proberen alle vijanden weg te vagen, tot de laatste in haar huis aan toe, en om dan haar neef weg zien te houden. Even permitteerde ze zich de dagdroom hoe ze dat zou doen. Geesten van beddengoed maken en dat 's nachts door de tuin laten spoken? Hem simpelweg met een geweer achterna zitten? Thuiskomen met een echtgenoot die het huis zou kunnen claimen?
Maar dat was een zorg voor later.
Celie had zich niet gerealiseerd dat ze op haar lip had gebeten totdat ze bloed proefde. Ze ging weer achterover op bed liggen en kneep haar ogen dicht. Weg met die zorgen, Celie. Je moet slapen. Morgen moet je helder genoeg zijn om weer een dag te overleven.

Een geleerd man dus. Waren ze niet aangekomen bij de tenten, dan zou ze hem hebben gevraagd wat hij had gestudeerd en wat hem het meeste was bij blijven hangen. Vragen voor een andere keer. Wellicht.
De glimlach op zijn mond verzachtte de trekken in zijn gezicht. Hij was absoluut een hele knappe man en hopelijk zou hij de oorlog overleven en ooit een knappe vrouw vinden om zijn leven mee te delen. Dat gunde ze hem. Hij was niet alleen slim, hij was ook dapper en begaan met zijn mannen. Een goed man en daar zag je er niet zo veel van.
Ze zette een stap naar voren en drukte haar lippen op zijn wang ter afscheid, net iets te traag zodat hij er later misschien van zou moeten blozen. 'Dankuwel voor de wandeling.'
Met lichte tred stapte ze van sergeant Dale Flynn weg. Oh Charlotte. Wat doe je jezelf weer aan. Vlak voor haar tent hield ze halt en keek ze om of ze wel echt uit zijn gezichtsveld was verdwenen. Toen ze zich daarvan had verzekerd, sloeg ze af. Ze moest nog eten.

Na twee dagen had Celie amper idee van of het dag of nacht was, of ze sliep of dat ze waakte en hoe langs ze nu al bij de loopgraven zat. Ze losten compagnieën af en zaten op wacht bij het grauwe stuk niemandsland, werden weer afgelost en gingen naar bed. De angst van Celie om ontdekt te worden voelde ze met het verstrijken van de uren minder worden, want ze voelde zich modderig en bezweet en vies. Niemand zou denken dat er een vrouw huisde in dat groezelige uniform onder de helm die te groot leek voor haar gezicht. Maar de angst, de onzekerheid, de woede en paniek en rouw bleef aan haar hart knagen als een roofvogel.
Er waren echter momenten dat ze alles vergat behalve de wanhopige strijd tot zelfbehoud, want tot tweemaal toe had de vijand een verbitterde aanval ondernomen, die slechts na een verwoede strijd afgeslagen had kunnen worden. Bij deze gevechten waren aan beide kanten zware verliezen geleden. In die momenten had ze even verwoed gevochten als de mannen naast haar. Ze hoopte speciaal erop om één specifieke Duitser voor haar vizier te krijgen. Maar ze zag hem nooit, en hoewel ze flink schoot, wist ze niet of ze mensen dodelijk had geraakt. Ze hoopte vurig van wel en stiekem van niet.
Na de derde dag voelde Celie zich echter zo slap dat ze amper uit bed kon komen toen ze wakker werd. Ze had al dagen honger en dorst, wat ze ook at of dronk. ‘Fuck,’ mompelde ze, want ze had geen wens om ziek te worden. Terwijl ze haar uniform aantrok trilden haar handen nog erger dan gisteren. Toen ze op weg ging naar de latrine en bijna flauw viel, was voor haar de maat vol. ‘Je gaat niet na alles wat je hebt meegemaakt er op zo’n stomme manier aan onderdoor,’ siste ze boos tegen zichzelf, en ging op weg naar de ziekenboeg. Ze verwachtte niet dat ze haar konden helpen want ze hadden vast wel iets beters te doen met alle gewonden die hier waren; maar ze wilde het in ieder geval proberen, want ze had niet het idee dat ze vandaag effectief ook maar één kogel kon schieten.

Tijd scheen een andere dimensie te volgen in de oorlog, en ritme was een vage herinnering aan vroeger. Zo was het dan Dale na drie uur slapen wakker werd om negen uur ’s ochtends en toen niet meer kon slapen door het licht. Hij sliep sowieso slecht. Anders dan de gewone soldaat torste hij ook de ellende van zijn ondergeschikten. Hij dacht aan degenen die gewond waren geraakt, en hoewel hij wist dat hij er niets aan had kunnen veranderen, voelde hij zich schuldig en tobde hij tot diep in de nacht (of dag, al naar gelang hij slaap kon krijgen) over wat hij in de toekomst anders zou kunnen doen.
Met een kop slootwaterkoffie was bij de ochtendbespreking geweest. ‘We hebben B-compagnie nodig die verkenningstochten zal uitvoeren en enkele doelwitten gaat bekijken zo nodig uitschakelen.’ Nog voordat de majoor was uitgepraat voelde Dale de bui al hangen. ‘Een omtrekkende beweging nemen en dan de moffen in de tang nemen, dat is het plan. Kapitein Bonnet en sergeant Flynn zijn hiervoor de aangewezen officieren. Jullie hebben in het verleden goede resultaten geboekt. Achter de linies zullen jullie op jezelf aangewezen zijn, dus zorg voor voldoende voedsel en munitie. De rest verzorgen wij. Jullie specifieke orders krijgen jullie over een paar uur. Ingerukt.’
Hoewel Dale er niet om stond te springen, wist hij dat deze klussen geklaard moesten worden, en hij wist ook dat B-compagnie daar geschikt voor zou wezen. De ervarene soldaten waren kundig, evenals de reservisten die er momenteel waren. Degenen die dat niet waren geweest, lagen immers bij Charlotte in de ziekenboeg of in een doek gerold onder de grond.
Hij had toezicht gehouden op de distributie van genoeg wapens en ammunitie voor zo’n tocht en wachtte nu op de specifieke orders die hij van kapitein Bonnet zou krijgen. Om zijn zenuwen wat tot bedaren gekomen, was hij terug naar zijn tent gegaan. Op een steen een eindje verderop van het kamp speelde hij nu viool, het oude instrument dat hij in de gitaarkist had versleept bij gebrek aan een goede kist. Langzaam voelde hij zijn angsten en onzekerheden naar de nieuwe opdracht wegvloeien met de noten die als regendruppels vielen in de grauwe, omgewoelde aarde van de oorlog om hem heen.

Sergeant Dale Flynn was even snel uit haar hoofd verdwenen als hij die avond was verschenen in de ziekenboeg. Ze had hem niet meer gezien en dat was prima. Er waren een hoop belangrijkere dingen te doen dan flirten met een man voor een pleziertje. Ze had toen gezegd dat ze had gewild dat ze eerder zich bij het leger had gevoegd dan dat ze had gedaan en dat meende ze. Het gaf haar een gevoel van voldoening en boetedoening om hier te werken. Niet alleen gaf het wat zin aan haar eindeloze leven. Ze had ook het idee dat ze misschien wat goed kon maken voor de levens die ze over de jaren had gekost.
Het was druk in de ziekenboeg. Elke man die ook maar een beetje kon lopen werd na de behandeling linea recta teruggestuurd naar de tent en elke man van wie de overlevingskans onder de 25% lag, werd niet meer geholpen. Die kansberekening werd overigens alleen binnen de zeilen van de tent besproken maar strikt gehandhaafd. Er was geen andere keuze dan sommige mannen niet helpen, zelfs al leek dat onethisch. De tere mannen zielen van de hooggeplaatste heren werd dat echter maar niet verteld.
Charlotte had weinig geslapen de afgelopen twee nachten. 's Ochtends was ze al vroeg uit haar bed gehaald en de volgende nacht was ze pas in het holst van de nacht voor een paar uur haar bed in gekropen. Toch liep ze met een rechte rug, een scherpe blik en haar dat precies goed gekamd zat.
Net schudde ze haar hoofd naar Jacqueline die haar mening had gevraagd over iemand die net was binnen gebracht. Ze zond de vrouw, drie jaar ouder dan haar menselijke vorm, een bemoedigende glimlach, voordat ze verder liep.
Een jonge jongen stapte de tent binnen. Hij zag er beter uit dan menig soldaat hier op de bedden, maar zijn huid zag grauw en licht. De ogen leken ongefocust en Charlotte zag dat zijn handen trilden. Binnen een paar stappen stond ze naast de jongen, had zijn schouder al vastgepakt en duwde hem met ferme hand naar een stoel toe. Terwijl ze zich voorover boog om beter zijn gezicht te bekijken, vroeg ze hem: 'Wat zijn je klachten?'

In zijn dromen vermengde zich constant het prachtige Italiaanse en zuidelijke Franse landschap. Zijn dromen werden steeds meer wie hij was, iemand die er precies tussen viel. Iemand die een mengelmoesje was. Iemand die dacht bij de ene kant te horen, maar voor wie de werkelijkheid als een harde klap in zijn gezicht was geweest. Nee, hij was nog steeds een Italiaan. Dat was duidelijk geworden. En als dat was hoe ze hem zagen, dan was dat wie hij zou zijn. Een Italiaan die in Frankrijk woonde.
In een poging zijn rusteloosheid te verminderen, was Alessandro bezig aan een wandeling door het kamp. Hij glimlachte en knikte naar de mannen die hij tegenkwam, maar vooral keek hij naar de punten van zijn schoenen. Waar was de levendige, energie man die hij kende als zichzelf? Was het de oorlog, het vechten, of was het de enorme zwaarte van zijn missie? Hij trapte tegen een klein steentje aan dat een stukje doorrolde voordat het tegen een tent aan tot stilstand kwam.
Een zacht, prachtig geluid drong langzaam tussen de knallen door zijn oren binnen. Het duurde even voordat zijn ogen hadden gevonden waar het vandaan kwam, maar zijn voeten waren al onderweg geweest. De sergeant.
Met ingehouden adem kwam Alessandro dichterbij, knikte de man toe en liet zich toen in stilte op de grond neerzakken. Frankrijk. Italië. Hij zag de Franse bergen, de Italiaanse stranden zonder zijn ogen te hoeven sluiten. Hij zag zijn broer, een jongen nog die over de stranden rende, een man die met de hand van zijn vrouw in de zijne de bergen beklom. Tranen prikten in zijn ogen, maar hij knipperde ze dapper weg. Niet nu, niet hier.

Er waren twee dingen die Celie opvielen toen ze de ziekenboeg instapte Eén: Fuck, hier zijn natuurlijk alleen maar vrouwen – zullen die niet dondersgoed in de gaten hebben dat ik geen jongen ben? En twee: Gewonden. Zoveel gewonden.
De bedden in dit stuk tent waren vol. Ze merkte dat ze staarde. Een man die even verderop op de grond zat hield een doek tegen zijn oog gedrukt die rood was van het bloed en rolde met zijn andere oog toen hij zag dat Celie naar hem keek. Een andere gewonde in de buurt lag met zijn gezicht in verband verpakt dat ze alleen het puntje van zijn neus kon zien. Maar boven de visuele schok die ze zag, was ze het meest van haar stuk gebracht door de geur die er hing. Ze rook ether en modder en… iets dat ze niet kon thuisbrengen. Metaalachtig. Zoet. Het deed haar vaag denken aan wijn en rozen, aan een geur die het woord zaligheid behelste. Af en toe had ze het in de loopgraven ook al geroken, maar hier leek het sterker, alsof het vanaf alle gewonden afdampte.
Ze schrok op toen haar schouder werd vastgepakt. Zonder dat ze goed doorhad wat er gebeurde, zat ze plotsklaps op een stoel. Een knappe, blonde vrouw keek haar aan, haar bruine ogen een beetje tot onderzoekende spleetjes geknepen. Van haar stuk gebracht, babbelde Celie: ‘Niets, het is niet erg, je kan beter je tijd besteden aan de ande…’ Maar toen zei ze met een zucht: ‘Ik voel me zo zwak. Ik eet en drink als een’ – man, wilde ze zeggen, maar zei op tijd – ‘zwijn, maar ik blijf honger houden. Trillen. Bijna flauwvallen. Brandend gevoel. Heb ik loopgravenkoorts? Wat kan ik eraan doen? Ik moet weer terug de loopgraven in en ik wil niet zo zwak zijn dat ik mijn geweer niet kan ophouden.’
Ze besefte dat het een hele ratel aan zinnen was die ze er plots uitgooide. Ze wist niet of dat haar vermoeidheid was of het feit dat ze met een vrouw praatte, maar het gebeurde.

In stilte luisterde Charlotte naar de woorden van de jongen terwijl ze zonder pardon of introductie eerst haar hand op zijn voorhoofd legde, toen in zijn nek en toen zijn pols vastpakte om zijn hartslag te kunnen polsen. Hij was niet warm en zweette niet. Het leek dat iets met koorts uit te sluiten viel. 'Gewond?' vroeg ze toonloos terwijl ze een klein stapje terug deed om hem in zijn totaliteit te bekijken. Het leek er niet op. Het rook er niet naar.
Charlotte kneep haar ogen wat verder samen terwijl ze de jongen bestudeerde. Zijn hart klopte prima, het klonk sterk, heel sterk zelfs, maar het had iets. Iets... ongeduldigs. God, ze had eigenlijk helemaal geen tijd voor raadsels. Ze moesten scherven en kogels uit lichamen trekken, mensen doorsturen om hun ledematen te laten amputeren, en op tijd eten om tussen deze sterke bloedgeur te kunnen blijven functioneren.
Dat alles wist Charlotte, maar ze wist ook dat ze dit raadsel niet meer los zou laten. De jongen kon niet oud zijn. Hij leek bang en zenuwachtig en eigenlijk wilde Charlotte hem een knuffel geven en hem vertellen dat alles goed zou komen, alsof ze zijn moeder was. Misschien was het de grote ogen. Misschien was het de hoge stem of het slanke, dunne lichaam. Eigenlijk deed ze nooit beloftes, maar nu deed ze dat wel. 'Het komt goed.' Een zuinige, maar gemeende glimlach werd zijn kant op gestuurd.
'Ziektes in je familie? Heb je hier al eens eerder last van gehad? Heb je recentelijk iets meegemaakt?' Haar blik en stem waren vriendelijk, maar het was duidelijk dat ze geen weerstand of getreuzel duldde.

Dale registreerde de aanwezigheid van Alexandre – hij was te getraind soldaat om zomaar iemand niet aan te horen of zien komen – maar bleef doorspelen. Hij speelde tot daar waar de herhaling begon (hij kon de bladmuziek zo voor zich zien: maat 11) en liet toen zijn viool zakken.
‘Ik weet niet of de wereld nog nood heeft aan muziek in deze ondergang.’ Hij sprak de woorden, niet naar Alexandre kijkend, maar turend naar de troosteloze oneindigheid die zich voor hem uitstrekte. ‘Maar toch is het een van de dingen die men door laat gaan.’ Hij glimlachte opeens, een bittere, vreugdeloze glimlach. ‘Mij, althans.’
Voor hen uit lag het land dat ze enkele weken tevoren veroverd hadden. Ze waren, wat, vierhonderd meter opgeschoten? Ze hadden hier kamp neergezet, strategisch bij de heuvel, maar de grond getuigde nog van de strijd. Met regenwater opgevulde granaattrechters, foxholes, het prikkeldraad, een dood oorlogspaard een eind verderop. God mocht weten hoeveel levens er waren verspild voor die vierhonderd meter. En hoeveel er nog zouden volgen. Elke meter kostte weer jonge jongens, van beide zijden.
Hij keek nu opzij naar de ander en klemde zijn viool onder zijn arm, draaide het haar van zijn strijkstok losser. Hij vroeg: ‘Had je me nodig, soldaat?’

Celie kauwde op de binnenkant van haar wang en deed zichzelf per ongeluk pijn. Ze kon zich wel indenken wat deze verpleegster moest denken: weer zo’n kleine knul. Vast gewoon spanningspijn. Zenuwen. Hij moet gewoon terug naar zijn moeder. Celie dacht cynisch: als dat tenminste mogelijk was.
Ze zei twijfelend: ‘Ongeveer twee weken geleden ben ik geraakt door granaatscherven. Maar ik was snel opgeknapt en de dokter heeft mij weer laten gaan.’ De herinnering aan Ference deed meer pijn dan de herinnering aan de granaatscherven. Ze haalde vermoeid haar schouders op. ‘Overdag heb ik hoofdpijn, maar ’s avonds trekt het gewoon weer weg.’ Ze haalde haar neus op en keek even verdwaasd rond. ‘Wat ruikt hier zo vreemd? Gebruiken jullie wierook of zo?’